افول کارکرد تحریم اقتصادی علیه ایران

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ دولت ]آیت‌الله[ سیدابراهیم رئیسی، بررسی‌های داخلی طولانی مدت خود را در مورد اتخاذ راهبرد جدید برای بازگشت به مذاکرات هسته‌‎ای وین برای یافتن راه حل‌های عملی برای بن بست فعلی به نتیجه رسانده است. مذاکرات از زمان انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 متوقف شده است، اما قرار است روز دوشنبه از سرگرفته شود. اگرچه ایران و ایالات متحده در مورد قصد و جدیت طرف مقابل برای احیای توافق هسته‌ای شک و تردید دارند، اما هیچ آلترناتیو بهتر و قابل قبولی جز برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) برای حل‌وفصل برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد.

براساس این توافق، ایران به طور موقت بخش اعظم برنامه هسته‌ای خود را تعطیل و در ازای رهایی از تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی، به بازرسان بین‌المللی دسترسی گسترده‌ای به تأسیسات هسته‌ای خود داد. یک سال پس از اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه واشنگتن، ایران شروع به کاهش تدریجی تعهدات برجامی کرد و توانایی‌های هسته‌ای خود را بسیار فراتر از ظرفیت سال 2015 ارتقا داد. دولت بایدن برای پیشبرد امنیت بین‌المللی و منطقه‌ای باید تلاش های خود را برای احیای توافق هسته‌ای در اولویت قرار دهد.

پرونده هسته‌ای ایران تنها موردی در میان مناقشات مختلف بین ایران و غرب بوده است که هنوز قابلیت اجماع بین تمامی اعضای دائم شورای امنیت‌سازمان‌ملل را دارد. ایران همچنین مایل است با حفظ حقوق بین‌المللی خود برای برنامه هسته‌ای غیرنظامی بر اساس معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، موضوع از راه صلح‌آمیز حل شود تا ایران کمترین هزینه را برای تأمین اعتبار و حقوق خود بپردازد.

از این نظر، برجام قبلاً ثابت کرده است که همه طرف‌ها را در بلندمدت راضی می‌کند. به عنوان مثال، مطابق با برجام، همه طرف‌ها در حدود دو سال آینده «روز انتقال» را در نظر خواهند گرفت، که ضمن لغو محدودیت‌های موشکی ایران توسط سازمان ملل، تحریم‌های هسته‌ای باقی مانده اتحادیه اروپا و ایالات متحده لغو می‌گردند و در نقطه مقابل ایران با تصویب پروتکل الحاقی موافقت می‌نماید. طبق پروتکل الحاقی و سایر مکانیسم‌های نظارتی قوی تعیین‌شده تحت برجام، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به حقوق گسترده‌ای برای دسترسی به اطلاعات و مکان‌ها در ایران، 24 ساعته و 7 روز هفته، دست پیدا می‌کند. این مسئله،  آژانس را قادر می‌سازد تا تصویر بسیار کامل‌تری از برنامه هسته‌ای، طرح و نگهداری و تجارت مواد هسته‌ای ایران به دست آورد. پروتکل الحاقی توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را برای انجام بازرسی‌ها در سایت‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده در ایران در کوتاه‌مدت افزایش می‌دهد تا اطمینان بیشتری درباره ماهیت منحصراً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران دست یابند. تصویب پروتکل الحاقی توسط ایران در سال 2023، اعتماد جامعه بین‌المللی را نسبت به جاه طلبی‌های هسته‌ای ایران افزایش خواهد داد.

دولت اوباما توافق هسته‌ای با ایران را نخستین گام برای باز کردن درها به روی موضوعات بحث‌برانگیز دیگر مانند توانایی‌های موشکی و نظامی ایران و نفوذ ایران و متحدانش در منطقه غرب‌آسیا و خلیج‌فارس می‌دانست. هدف ایالات متحده که در دولت های اوباما، ترامپ و بایدن ثابت مانده است، گفتگوهای جامع امنیت منطقه‌ای با ایران می‌باشد. با این حال، هر دولت تاکتیک متفاوتی را اتخاذ می کنند. به عنوان مثال، دولت ترامپ بر خلاف رویکرد چندجانبه‌گرایی اوباما، رویکرد یکجانبه‌گرایی را اتخاذ کرد که در نهایت با شکست روبرو شد. ایران درخواست دولت ترامپ برای گفت‌وگوهای جامع با ایران را رد کرد که همه موضوعات از جمله مذاکرات هسته‌ای و مذاکرات امنیت منطقه‌ای را پوشش می‌داد و همچنین فاقد حمایت بین‌المللی بود. بنابراین اولین گام برای رسیدن به مذاکرات جامع، حل‌وفصل موضوع هسته‌ای است که مسیر را برای ایجاد تفاهم و منافع متقابل باز خواهد کرد.

ایالات متحده بدون توجه به دولت و وابستگی حزبی‌اش، می‌خواهد منابع امنیتی خود را به سمت شرق آسیا هدایت کند. چین تنها قدرت جهانی در حال ظهور است که اکنون رقیب جدی ایالات متحده در جنبه های اقتصادی، مالی، فنی، نظامی و امنیتی می‌باشد و در دهه‌های آینده به یک "رقیب همتا" تبدیل خواهد شد. در زمانی که ایالات متحده برای جنگ‌های بی‌پایان خود در خاورمیانه و ماجراجویی‌های نظامی خود در سراسر جهان هزینه می‌کند، رشد اقتصادی فزآینده چین باعث شده است که اکثر تحلیلگران چین را به عنوان قدرت برتر اقتصادی جهان در دهه آینده ببینند.

در صورت شکست مذاکرات بر سر احیای برجام، می‌توان فرض کرد که ضمن گسترش فعالیت‌های هسته‌ای، همکاری‌های این کشور با آژانس بین‌المللی به شدت کاهش خواهد یافت و همچنین رفتارهای تهاجمی ایران در زمینه‌های دیگر از جمله موشکی و هژمونی منطقه‌ای افزایش پیدا می‌کند. در این سناریو، مشخص نیست که آیا ایالات متحده پتانسیل تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران را دارد یا خیر. تشدید تحریم‌ها علیه ایران در حال حاضر گزینه آسان و قابل قبولی نیست زیرا ظرفیت ایالات متحده برای اعمال تحریم‌های اقتصادی بیشتر علیه ایران مدت هاست که به حداکثر خود رسیده است. رابرت اوبراین، مشاور امنیت ملی ترامپ در اکتبر گذشته گفت: «یکی از مشکلاتی که ما با ایران و روسیه داریم این است که در حال حاضر تحریم‌های زیادی علیه این کشورها داریم که کارهای کمی برای انجام دادن باقی گذاشته‌اند.»

یکی از دلایلی که برجام موفق در انجام آن نشد این بود که دولت اوباما تنها یک سال فرصت داشت تا پایه‌های خود را تقویت کند. پرزیدنت اوباما مجبور بود با شبکه درهم تنیده قوانین تحریمی علیه ایران که برای چندین دهه از طریق لوایح کنگره و دستورات اجرایی ریاست جمهوری انباشته شده بود، مقابله کند. اگر دولت بایدن به دنبال توسعه توافق هسته‌ای برای مذاکرات بیشتر، یعنی امنیت منطقه‌ای است، باید فوراً دوباره به برجام وارد شود و اجازه دهد ایران از مزایای مشروع خود بهره‌مند شود. بایدن سه سال دیگر، قبل از انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا، فرصت دارد تا بین ایران و ایالات متحده اعتماد متقابل ایجاد کند. رهبران ایران ممکن است به احتمال زیاد آماده پذیرش یک توافق جامع جدید با غرب باشند.